قرآن کریم: ترجمه خواندنی قرآن، به روش تفسیری و پیام‌رسان برای نوجوانان و جوانان

حجت الاسلام و المسلمین علی ملکی، مترجم کتاب با بیان اینکه در حدود 6 سال پیش مشغول نگارش کتابی بودم که فرزندانم مدام درباره معنای ترجمه آیات قرآن از من سوال می کردند می گوید: “همین امر سبب شد که من به فکر یک ترجمه ساده و روان از قرآن کریم بیفتم و دلیل آن نبود یک ترجمه ساده و قابل فهم برای این نسل بوده است.”
مترجم با اشاره به این مطلب که طبق احادیث دینی و ترجمه های قرآن خداوند پیامبران را فرستاده که با زبان قوم شان با آنها صحبت کنند معتقد است: “متاسفانه ترجمه های موجود بسیار سخت و غیر قابل فهم است، پیامبری که در قوم عرب زندگی می کند به زبان عربی یا چینی سخن نمی گوید. منظور خداوند این است که پیامبر با قومش به زبان عامیانه سخن می گوید.
این ترجمه خواندنی بر مبنای تفسیر است و از المیزان، تسنیم، تبیان و سایر تفاسیر بهره برده ایم، به نظر من در ترجمه ضرورت ندارد که لغت عینا معنا شود آنچه که مهم است این مطلب است که مفهوم به خواننده انتقال داده شود، اگر در مفهوم آیه از لغت و یا ضرب المثل دیگری هم استفاده شود اشکالی ندارد.
رهبری در نامه به جوانان غرب توصیه کرد که بیشتر به مطالعه دین بپردازید اما با داشتن چنین ترجمه هایی مثل: عرش خدا برآب است چگونه می توان انتظار داشته باشیم که جوانان غربی با آیات الهی و دین اسلام آشنا شوند، پس ضروری است ترجمه های روان و قابل فهم به همه زبان ها را منتشر کنیم.”
این ترجمه، ترجمه تفسیری است مانند: ترجمه های مشکینی صفوی و خرمدل است اما ویژگی آن کوتاه بودن آن است زیرا سایر ترجمه های تفسیری بسیار طولانی است.
مثلا این آیه از قرآن کریم “کان عرشه علی الما” اینگونه ترجمه شده است که عرش خدا بر آب است. اگر معنی این را از چند نفر بپرسیم آیا اصلا متوجه آن می شوند یا نه، در حالی که عرش خدا همان سیطره و قلمرو فرمانروایی است و آب کنایه از آگاهی دانش دارد. در این ترجمه این آیه اینگونه معنا شده است که فرمانروایی خدا بر جهان براساس آگاهی است.
مترجم ترجمه کل قرآن را برای نوجوانان و دانش آموزان انجام داده است، چراکه معتقد است: “طبق روایتی، آغاز تربیت کودکان باید از تفسیر قرآن باشد لذا ترجمه ای تفسیری برای این سن را لازم دیدم.”
مترجم معقتد است ترجمه ای که ارائه شده نگاه اصلی عامه مردم بوده است، یعنی اگر کسی سواد اندکی هم داشته باشد، وقتی این ترجمه را می خواند مشکلی در فهم آن نخواهد داشت. به همین دلیل مترجم و ویراستار خود را مدام جای مخاطب گذاشته و به این موضوع توجه داشته اند و در نهایت سعی کرده ترجمه ای مخاطب محور ارائه کنند.
مترجم معتقد است: “مشکل اساسی که در این عرصه وجود دارد، سنگین بودن کار ترجمه است، با خیلی از رایزن های فرهنگی ایران در دنیا، مؤسسات و سفارتخانه ها صحبت کرده ام تا به عنوان رایزن فرهنگی که ارتباط بیشتری با کشورها دارند، کار ترجمه قرآن به زبان انگلیسی، عربی و … را انجام دهند اما سنگینی کار ترجمه را بهانه می کنند.”
بحث ترجمه قرآن برای کودک و نوجوان بحث جدیدی است، اما همیشه ارتباط با قرآن وجود داشته، از سال ها پیش، نخستین خواندنی که کودکان تجربه میکردند، قرآن بوده است؛ چراکه کتاب راهنما و چراغ هدایت زندگی بشریت به شمار می رود. اما در این خصوص هنوز ترجمه ای قوی و خوبی انجام نشده است، ترجمه ای که بتواند آیات کتاب مقدس را روان، ساده و با زبانی نثر و داستانی برای کودکان و نوجوانان بیان کند. حجت الاسلام ملکی با اشاره به اینکه ترجمه خوب آن است که متوجه نشوی ترجمه است، می گوید: “اگر ترجمه را یکسان سازی متن مبدأ به متن مقصد بدانیم، ترجمه مناسب آن است که همان اول آن را بفهمیم وهمانگونه که خدا در قرآن فرموده است که قرآن را آسان نازل کردیم تا آن را بفهمید.
ما سه نوع ترجمه داریم، ترجمه لغت به لغت، ترجمه آزاد، ترجمه محتوایی، که ترجمه محتوایی بهترین نوع ترجمه برای کودک و نوجوان است.
در خصوص درخواست نامشروع زلیخا از یوسف(ع)، ترجمه ای که در همه قرآنها آمده این است که، «کار زلیخا را در گمراهی آشکار می بینند» در حالی که این ترجمه اشتباه است چراکه زنان مصر و زلیخا در پی هدایت نیستند، وقتی به تفاسیر مراجعه می کنیم، منظور از ضلالت، ضلالت اجتماعی و عرفی است یعنی زلیخا عرف آداب عشق و عاشقی را رعایت نکرده است.”
«ترجمه خواندنی قرآن» در دو قطع عَرضه می شود: رُقعی و جیبی.
داخلِ این دو قطع «عین هم» است و فقط «رنگ جلد» و «اندازه »اش متنوع شده است.
رُقعی همان اندازهٔ معمول و رایجی است که ۹۰درصدِ کتاب های عمرتان را به آن اندازه دیده اید!
جیبی هم نصفِ رُقعی است، با همان قطر. البته به دلیل قطر کتاب، این اثر در جیب کت یا مانتو یا پالتو جا نمی شود! اما به راحتی می توان در کیف حملش کرد و همه جا ترجمه قرآن خواند.
ویژگی ها
۱. روان بودن و سادگی؛
۲. ویرایش به روزِ زبانی و صوری؛
۳. مبتنی ساختنِ بندبندِ ترجمه بر تفسیر؛
۴. گذر از دشواری های ترجمۀ قرآن، در آیه های سخت فهم و متشابه و چندوجهی؛
۵. تلطیف بار معنایی برخی واژه ها، متناسب با سن و فضای فکری دانش آموزان و جوانان؛
۶. مرتبط ساختن آیه های یک سوره با هم، هم مسیر با پیام کلی سوره؛
۷. پاورقی های ضروری و مفید؛
۸. ترجمۀ لحن به لحن به تناسب موقعیت؛
۹. ترجمۀ قرآن به قرآن، برای پیشگیری از تضادهای ظاهری؛
۱۰. گرفتن بازخوردِ مستمر و منظم از گروه های مختلف؛
۱۱. آهنگین ساختن و سجع آوری؛
۱۲. معادل یا بی های فارسی و آسان فهم و به روز، برای عبارت های کنایی و غیرکنایی.
***
فاطر، ۱۸: «وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَیٰ.»
این عبارت مهم پنج بار در قرآن کریم آمده است.
ترجمه های روان از این آیه:
خرمدل: هیچ گناهکاری بار گناه دیگری را به دوش نمی کشد
آیتی: هیچ کس بار گناه دیگری را بر دوش نکشد
مکارم: هیچ گنهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمی کشد.
البته یک ایراد به این سه ترجمه وارد است و آن اینکه ترکیبِ «گناه دیگری» کژتابی خفیفی دارد:
۱. گناه شخص دیگر؛ ۲. یک گناه دیگر.
بقیۀ مترجمان بزرگوار نیز شبیه به همین بیانِ روان را آورده اند و البته با همین کژتابی.
ترجمۀ ما:
کسی بارِ گناه کسی را به دوش نمی کشد.
ادامۀ آیه، با ترجمۀ ما:
کسی که بار گناهش سنگین است،
اگر خواهش کند که در حمل بارش
کمکش کنند، از بار او چیزی برنمی دارند؛
هرچند که از بستگانش باشند!
پنج ترجمۀ زیر از این آیهٔ شریف
روان و ساده نیستند؛ چون «وازرة» را عجیب معنا کرده اند.
انصاریان: هیچ سنگین باری بار گناه دیگری را برنمی دارد.
خرمشاهی: هیچ بردارنده ای بار گناه دیگری را بر ندارد.
فولادوند: هیچ باربَردارنده ای بار [گناه ] دیگری را برنمی دارد.
گرمارودی: هیچ باربرداری بار (گناه) دیگری را بر نمی دارد.
حداد ع.: هیچ باربرداری بار (گناه) دیگری را به دوش نگیرد.
***
سوره قدر
ما فرستادیم قرآن را در شب قدر
چه می دانی چیست شب قدر؟!
شب قدر است از هزار ماه بهتر!
در آن شب فرشتگان و روح به دستور خدا فرود می آیند برای انجام دادن هر خیر و شر
سراسر رحمت و امنیت است آن شب، تا طلوع سحر
***
سوره بلد
لازم نیست قسم بخورم به شهر مکه، حالا که تو ساکن آنی…