ملت عشق «رمان» است و نویسنده ادعای پژوهشگری ندارد برای همین نمی‌‌‌توان از این زاویه کتاب را نقد کرد. البته منابع اصلی و کهن در باب این موضوع نقاط ابهام بسیاری دارند. با این حال، به‌نظر میآید نویسنده به شناختِ محیطی و تجربه زیسته خود از مولوی و شمس و برخی منابع دست دوم و بالاتر بسنده کرده و سراغ منابع اصلی نرفته است.
از جهت انحصارطلبی در سطح سیاسی یا دیپلماسی فرهنگی بر کسی پوشیده نیست که ترکیه در پی حداکثر استفاده از میراث مولاناست. البته با شناختی که از نویسنده دارم پروژه‌‌ای و سفارشی بودن چنین اثری را قدری بعید می‌‌دانم، او زنی آزاداندیش و نویسنده‌‌ای بین‌المللی است و از منتقدان حکومت ترکیه. در این کتاب هم تأکید آن‌‌چنانی بر ترک بودن مولوی نشده است.
در واقع آفت این کتاب‌‌ها وقتی است که کسی با خواندن یک رمان خود را مولوی‌‌شناس و مثنوی‌‌شناس بداند و چنین تصور کند که میشود همه بزرگان را به همین شکل «کپسولی» مطالعه کرد و به عمق مطالب ایشان راه یافت. مطالعه این آثار باید برای دریافت «آنچه می‌‌گویند» باشد نه شنیدن آنچه ما دوست داریم بشنویم و این اتفاقی است که گاهی در فرایند عمومی کردن آثار و افراد مهم می‌افتد.
به نظر من، برخورد ما فارسی‌‌زبانان با ملت عشق از آن یک کتاب بازاری ساخته است و این شاید واکنشی است به گفتمان خیلی جدی و رسمی ادبیات و عرفان در دهه 70 و قبل‌تر. مخاطب امروز ناگهان با مولوی‌‌ای مواجه میشود که به او نزدیک‌‌تر است و مسیر تحول شخصیتش از داستانی ملموس و ساده می‌‌گذرد. اقبال به این کتاب واکنشی قابل پیش‌‌بینی است. حواشی آن به بازاری و زرد جلوه دادن کتاب دامن زده وگرنه خود کتاب رمانی متوسط و خوش‌‌خوان است.
شخصاً افرادی را می‌‌شناسم که با خواندن این کتاب تشویق به مطالعه تخصصی شده‌‌اند و در یکی دو کلاس و درس‌‌گفتار هم شرکت کردند اما غالباً بعد از مدتی دلسرد می‌‌شوند و دست می‌‌‌کشند چون متون اصلی به سادگی رمان نیستند و کمی ممارست می‌‌‌‌طلبند.
گذشته از تأثیر تبلیغات، محبوب شدن این کتاب باید از جنبه‌‌های جامعه‌‌شناسانه و روان‌‌شناسانه بررسی شود، اگر مردم به کتابی اقبال نشان می‌‌دهند حتماً نیازی را برطرف می‌‌‌کند که مشابه آن را در منابع بومی و فارسی نیافته‌‌اند. آخرین نکته این که محبوبیت و توجه بیش از حدی که به این کتاب و کتابهای مشابه میشود بیشتر از داستان‌‌های پیچیده نشر و تبلیغات آن برمی‌آید و نباید آن را گردن کم‌‌کاری متخصصان ادبیات و عرفان انداخت.
سرکار خانم آزاده شریفی، دکترای ادبیات عرفانی و دارنده مدال طلای المپیاد ادبی